نگاهی به تاریخچه بیهوشی درتاریخ پزشکی ایران طب بيهوشی چگونه وارد کشور شد!

0
2288

استفاده از بیهوشی در تاریخ طب ایران ،سابقه ای طولانــی دارد. با این حال اســتفاده آکادمیک ازاین شــیوه در کشــور ما به انجام نخستين عمل جراحي مدرن در ايران برمیگردد. در حدود 160ســال پيش يعني ســال 1230 شمسي ،زمانیکه پزشک اتريشــي، ياكوب ادوارد پوالك درحال انجام عمل جراحی بود، شخصی به نام آقاي فوكتي نیز در کنار او مسئوليت بيهوشي بیمار رابه عهده داشت و براي نخستين بار در کشور ما از ماده اتر براي بيهوش کردن بيمار استفاده كرد.تا ســال ها بعد، بيهوشــي در ايران با روشهاي بســيار ابتدايي مانند ماســك امبردن و قطره اتر انجام ميشد و در بیشــتر موارد افرادي اينمسئوليت را به عهده داشتند كه پزشك نبودندو بــه طور تجربي با اين كار آشــنايي پیدا کرده بودنــد.دربرخي مــوارد نیز دیده میشــد که جراحــان خود مبــادرت به بي حســي نخاعي مي‌كردند. بعدها در مراكز دانشگاهي، دستياران جراحي و يا دانشــجويان ســال آخر پزشــكي عهده دار اين وظيفه ميشدند؛ در هر حال تا آن زمان ،روش خاصی برای تدريس بيهوشي نوين وجود نداشت.

پروفسور عدل و بیمارستان سینا

در ســال 1330 ،پروفسور يحيي عدل كه از بنیانگذاران جراحی نوین در پزشــکی ایران اســت و دوره تخصص جراحي عمومي
خود را در كشــور فرانســه گذرانــده بود، درمراجعت به کشــور، فردي به نــام Boue را باخود به ايران آورد تــا در انجام اعمال جراحی به بيهوش كردن بيماران بپردازد. اين شــخص در بيمارســتان ســينا کــه از قدیمیتریــن بیمارســتانهای کشور بود و تاســیس آن به سال۱۲۴۶ برمیگشت، با اســتفاده از ماسك امبردن برای بيهوش کردن بيماران اســتفاده مي‌كرد.اما اگر بخواهیم از اولين بنيانگذاران بيهوشــي نوين در ايــران یاد کنیم، حتما بــه نام دكترعلي فر، دكتر محمد اســماعيل تشيد ودكتر عبداله مرتضوي برمیخوریم که نقش مهمی در این عرصه داشــته اند. حضور این سه تن در تاریخ پزشکی کشــور موجب گسترش تکنیک های بیهوشــی و نگاه تخصصی تر به آن شد و بیهوشــی را از حالت یک کار تجربی، به سوی یک فرآیند آکادمیک سوق داد.دکتر فريك ســال بعد از مراجعت پروفســور عدل به کشــور و آمــدن Boue به ايــران، دكتر فر كه فارغ التحصيــل رشــته تخصصي بيهوشــي ازانگلستان بود، به پيشــنهاد دانشكده پزشكي دانشــگاه تهران، تعليم و آموزش پزشــكان دررشــته بيهوشــي را آغاز كرد و از همان ســال تدريس بيهوشــي در برنامه درسي دانشجويان پزشكي عمومي نيز گنجانده شد و از حدود ده ســال بعد، گذراندن يك ماه در بخش بيهوشي براي كليه دانشــجويان پزشكي عمومي الزامي شــد.  از جمله ابداعات جالب توجه دكتر فر دراین زمینه میتوان به طراحی و ساخت دستگاه بيهوشي مداربسته اي اشاره کرد كه به نام خود او معروف است.

دکتر مرتضوی

او نيز دوره تخصص بيهوشــي خود را در کشور اندکــی پس از آن، دكتر عبدالــه مرتضوي كه او نیز دوره تخصصی  بیهوشی خود را در انگلســتان گذرانده بود، پــس از مراجعت به ایــران، در بيمارســتان زنــان که وابســته به دانشكده پزشــكي بود، مشــغول به كار و نیز تربیت دانش آموختگان برای رشــته بیهوشی شد.تعداد دســتياران در دو دوره تخصص  بيهوشي برگزار شــده به ترتیــب چهار و ســه نفر بودكه همگی این افــراد پــس از فارغ التحصيلي در بيمارســتان هاي تابعه دانشــكده پزشكي مشغول به كار شدند.در ســال 1333 ،تنها یك ماشــين بيهوشــي در کشــور و آن هم در بيمارستان رازي وجود داشت ولی با افزایش تعداد افراد آموزش دیده به خریداری تعداد بیشــتری از این دستگاه ها نیــاز بود. به همین دلیل حدود یک ســال بعد تعداد دوازده دستگاه بیهوشی ديگر براي ساير بيمارســتانه اي دانشــگاه تهران خريداري وبرای استفاده در اعمال جراحی راه اندازی شد.

دکتر تشید

دكتــر تشــيد در اواخر ســال 1334 و پس ازگذراندن دوره آموزشــی احراز بورد تخصصي آنســتزيولوژي از كالج پزشكي نيويورك، برای ادامه فعالیت در این حوزه به ايران بازگشــت.وی در همان ابتدا كار خود را با ســمت رياست درمانــگاه و به عنــوان یکــی از اعضای هيئت علمــي در بيمارســتان امام خمينــي(هزارتختخوابــي) آغاز کرد و به آمــوزش و تربيت متخصصان بيهوشــي در کشــور پرداخت. وي در مدت اقامــت و تحصیل خــود در آمريكا باجديدتريــن روش هــا و دســتگاه هاي مورداســتفاده در بيهوشي آشنا شــده بود و اشراف کاملی بــر جزئیات طب بیهوشــی و مســائل مربوط به آن داشــت و توانســت نقش موثری را در گســترش این شــاخه از علم پزشکی درکشور ایفا کند.از دکتر تشــید، مقالات علمي متعددي به جامانده كه یکی از مهمترین آنها كتاب شــاخص»انتخاب بيهوشــي و فارماكولــوژي داروهاي بيهوشــي« اســت. اين كتاب كه در آن دوره جايــزه بهتريــن كتاب ســال را نیــز به خوداختصاص داده بود، به دلیل اســتقبال پزشکان متخصصان و دانشجویان پزشکی، در سال  های بعد، بارها مورد تجديد چاپ قرار گرفت.البته دکتر تشــید، ابداعات کاربردی و مهمی را نیز در حوزه طب بیهوشــی داشته است که از آن جمله میتوان به طراحی و ســاخت لوله دهاني-حلقــي كاف دار که معمــولا  با نام لوله دكتر تشــيد شناخته میشــود ،اشاره کرد که از آن براي حفظ تهويه در مــوارد لوله گذاري مشكل، استفاده میکنند.

مرکزیت آموزش گروه بیهوشی

در سال 1334 ،مركزيت آموزش گروه بيهوشي در بيمارستان سينا تعيين شد و دستياران پساز گذرانــدن تعليمات اوليه، بــراي ادامه دوره دستياري در يكي بيمارســتانهاي چهارگانه دانشگاه تهران تقسيم ميشدند. البته ده سال بعد، مركزيت گروه بيهوشي به بيمارستان امام خميني انتقال پیدا کرد. در اين دوره، دكتر فرو پس از وی دكتر تشــيد، مسئوليت مديريت گروه را بر عهده داشتند.

تفکیک جراحی و بیهوشی

در ســال 1347 ،تفكيــك گروه هاي آموزش جراحي و بيهوشــي صــورت پذيرفت و از آن پس ،تربيت پزشــكان متخصــص به صورت مســتقل ادامــه يافــت. اولين بخــش ICUدانشــگاه تهــران در همين دوره و در ســال1354 افتتاح گرديد.پس از پيروزي انقلاب اســامي، دفتر گروه بهبيمارســتان وليعصر و بعد از آن به بيمارستانشــريعتي منتقل شد و در ســال 1373 ،دفترآموزش گروه بيهوشــي مجددا به بيمارستانوليعصر و ســپس به محل فعلي آن جابجا شدو از آن دوره تا به امروز به پيشــرفت خود ادامهداده و گام هــاي بزرگــي را در جهــت تربيتمتخصصان بيهوشــي و همچنين كارشناسانارشد و تكنسينهای این رشــته بسیار مهم و  حیاتی برداشته است.